آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست
مصوب 1354/3/12 هيأت‌وزيران با اصلاحات و الحاقات بعدى
فصل اول – تعاريف
ماده 1 – سازمان حفاظت محيط‌زيست و شوراي‌عالي حفاظت محيط‌زيست در اين آيين‌نامه به ترتيب سازمان و شوراي‌عالي ناميده مى‌شوند.
ماده 2 – پارك ملى به محدوده‌اى از منابع طبيعى كشور اعم از جنگل و مرتع و بيشه‌هاى طبيعى و اراضى جنگلى و دشت و آب و كوهستان اطلاق مى‌شود كه نمايانگر نمونه‌هاى برجسته‌اى از مظاهر طبيعى ايران باشد و به‌منظور حفظ هميشگى وضع زندگى و طبيعى آن و همچنين ايجاد محيط مناسب براى تكثير و پرورش جانوران وحشى و رشد رستني‌ها در شرايط كاملاً طبيعى تحت حفاظت قرار مى‌گيرد.
ماده 3 – آثار طبيعى ملى عبارتند از پديده‌هاى نمونه و نادر گياهى يا حيوانى، اشكال يا مناظر كم‌نظير و كيفيات ويژه طبيعى زمين يا درختان كهنسال يادگار تاريخى مى‌باشند كه با منظور داشتن محدوده متناسبى تحت حفاظت قرار مى‌گيرد.
ماده 4 (اصلاحی 1374/1/30)- پناهگاه حيات‌وحش به محدوده‌اى از منابع طبيعى كشور اعم از جنگل و مرتع و بيشه‌هاى طبيعى و اراضى جنگلى و دشت و آب و كوهستان اطلاق مى‌شود كه داراى زيستگاه طبيعى نمونه و شرايط اقليمى خاصی براى جانوران وحشى بوده و به‌منظور حفظ و يا احياء اين زيستگاه‌ها تحت حفاظت قرار مى‌گيرد.
ماده 5 – منطقه حفاظت‌شده به محدوده‌اى از منابع طبيعى كشور اعم از جنگل و مرتع و دشت و آب و كوهستان اطلاق مى‌شود كه از لحاظ ضرورت حفظ و تكثير نسل جانوران وحشى یا حفظ و يا احياء رستني‌ها و وضع طبيعى آن داراى اهميت خاصى بوده و تحت حفاظت قرار مى‌گيرد.
فصل دوم – مقررات مربوط به پارك‌هاى ملى، آثار طبيعى ملى، پناهگاه
حيات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده
ماده 6 – هرگونه پيشنهاد براى تعيين مناطق مذكور در بند الف ماده 3 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست به پيشنهاد سازمان و با رعايت شرايط ذيل صورت مى‌گيرد:
الف – مشخص‌نمودن حدود دقيق منطقه موردنظر و ارايه نقشه آن در مقياس مناسب.
ب – توجيه پيشنهاد و تطبيق وضع طبيعى منطقه پيشنهادى با تعاريف مربوط به هر منطقه
ماده 7 – تيراندازى و شكار در پارك‌هاى ملى ممنوع است. در موارد استثنايى كه مقتضيات حفظ نسل جانوران وحشى ايجاب نمايد سازمان مى‌تواند توسط مأمورين خود برحسب مورد اقدامات لازم معمول دارد.
تبصره (الحاقي 1369/3/2)- شكار قوج و ميش در جزيره كبودان (قويون داغى) واقع در پارك ملى درياچه اروميه از ممنوعيت مقرر در اين ماده مستثنى است.
ماده 8 (اصلاحي 1374/1/30)- تعليف احشام و قطع اشجار و بوته‌كنى و تجاوز و تخريب محيط‌زيست و به‌طور كلى هر عملى كه موجب ازبين‌رفتن رستنى‌ها و تغيير اكوسيستم باشد در پارك‌هاى ملى و آثار طبيعى ملى ممنوع است در موارد ضرورى به‌منظور حفظ حيات جنگل و بهسازى پارك‌هاى ملى و آثار طبيعى ملى يا مطالعات علمى و زمين‌شناسى مجاز برحسب مورد با رعايت مقررات قانون حفاظت و بهره‌برداري از جنگل‌ها و مراتع توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور یا سازمان حفاظت محيط‌زيست و يا مؤسسات و يا شخص ذي‌ربط اقدام خواهد شد.
تبصره (اصلاحي 1374/1/30)- احشام واردشده در پارك‌هاى ملى و آثار طبيعى ملى توسط مأمورين سازمان از اين مناطق اخراج و متخلف يا متخلفان مربوط طبق مقررات تحت تعقيب قرار خواهد گرفت.
ماده 9 – تجديد يا تمديد پروانه‌هاى اكتشاف و بهره‌بردارى صادره براى معادن واقع در پارك‌هاى ملى و آثار طبيعى ملى ممنوع مى‌باشد.
ماده 10 – ورود به مناطق مذكور در بند الف ماده 3 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست و عبور از آنها به‌استثناى جاده‌هاى عمومى تابع دستورالعمل سازمان خواهد بود.
ماده 11 (اصلاحي 1374/1/30)- قطع اشجار و تجاوز و تخریب محيط‌زيست و خارزنى و ذغال‌گيرى و به‌طور كلى هر عملى كه موجب از بين رفتن رستنى‌ها و تغيير اكوسيستم شود در پناهگاه‌هاى حيات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده كه اراضى آن متعلق به دولت باشد بدون اجازه ممنوع است.
تبصره 1- اجراى طرح‌هاى مجاز صنعتى و معدنى در پناهگاه‌هاى حيات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده با رعايت مقررات مربوط از شمول اين ماده مستثنى است.
تبصره 2 – تعليف احشام از لحاظ كميت و كيفيت در پناهگاه‌هاى حيات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده تابع ضوابطى است كه با توافق سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور و سازمان تهيه خواهد شد.
تبصره 3 (اصلاحي 1374/1/30)- ورود و تعليف احشام بدون پروانه يا زايد بر پروانه در پناهگاه‌هاى حيات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده برخلاف مقررات موضوع اين ماده ممنوع مى‌باشد اين‌گونه احشام توسط مأمورين سازمان از منطقه اخراج و با متخلف يا متخلفان مربوط طبق مقررات عمل خواهد شد.
تبصره 4 (الحاقي 1374/1/30)- مبادرت به شكار يا صيد در پناهگاه‌هاى حيات‌وحش و مناطق و رودخانه‌هاى حفاظت‌شده موكول به تحصيل پروانه ويژه از سازمان مى‌باشد.
ماده 12 (الحاقي 1374/1/30)- وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شركت‌هاى دولتى با موافقت سازمان مجازند مطالعات و بررسى‌ها و عمليات موردنياز را در حدود وظايف قانونى خاص خود در مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه‌هاى حيات‌وحش انجام دهند.
فصل سوم – مقررات مربوط به اجراى مواد 19 و 20
قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست
ماده 13 – حدود مناطق مذكور در مواد 19 و 20 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست توسط شوراي‌عالي تعيين و از طرف سازمان آگهى خواهد شد.
ماده 14 – تعيين مناطق موضوع ماده 19 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست منوط به حصول حداقل يكى از شرايط و ضوابط ذيل مى‌باشد:
الف – وجود يك يا چند منبع مولد آلودگى در منطقه كه محيط را آلوده و يا در معرض آلودگى قرار مى‌دهد.
ب – به سبب فعاليت‌هاى مختلف انسانى از قبيل صنعتى و كشاورزى و تجارى اثرات نامطلوب يا دگرگونى در محيط‌زيست و يا وضع طبيعى منطقه حاصل‌شده و يا در معرض اين‌گونه خطرات قرار گرفته باشد.
ج – وجود مراكز جمعيتى در منطقه و ضرورت پيشگيرى از ايجاد آلودگى‌هاى مضر به بهداشت و سلامت مردم.
د – قرار داشتن يك يا چند پارك ملى يا آثار طبيعى ملى يا پناهگاه حيات‌وحش و يا منطقه حفاظت‌شده در جوار يا داخل منطقه به‌منظور پيشگيرى از دگرگونى و تخريب وضع خاص طبيعى مناطق چهارگانه مذكور.
ماده 15 – احراز هر يك از شرايط و ضوابط موضوع ماده 14 اين آيين‌نامه با سازمان مى‌باشد.
ماده 16 – پس از لازم‌الاجراءشدن مقررات مواد 11 و 12 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست درصورتي‌كه صاحب و يا مسؤول كارخانه و يا كارگاهى كه موجبات آلودگى محيط‌زيست را فراهم مى‌نمايد با دلايل و مدارك قابل قبول سازمان اثبات نمايد كه ظرف مهلت مقرر در اخطار سازمان رفع آلودگى عملى نمى‌باشد سازمان مجاز است فقط براى يك بار مهلت اضافى براى اين‌گونه كارخانجات و كارگاه‌ها قائل شود.
ماده 17 – محول‌نمودن اجراى مقررات مواد 11 و 12 و 13 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست به شهردارى‌ها یا هر سازمان دولتى ذي‌ربط درصورتى امكان‌پذير است كه قبلاً مناطق موردنظر طبق ماده 19 قانون مذكور تعيين و اعلام شده باشد.
ماده 18 – درصورتى‌كه به استناد ماده 20 قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست اجراى قسمتى از وظايف و اختيارات سازمان نسبت به اجراى مواد 11 و 12 و 13 قانون مذكور به شهردارى‌ها و يا هر سازمان دولتى ذي‌ربط محول گردد، سازمان مراتب را برحسب مورد كتبا به مراجع مربوط اعلام خواهد داشت.
ماده 19 – وظايف و اختياراتى كه طبق ماده 18 اين آيين‌نامه به شهردارى‌ها يا سازمان‌هاى ذي‌ربط دولتى محول مى‌گردد بايد به‌طور تفكيك تعيين و مشخص شده باشد.
فصل چهارم – شوراي‌عالي حفاظت محيط‌زيست
ماده 20 (اصلاحي 1374/1/30)- دعوت براى تشكيل جلسات شوراي‌عالي پس از موافقت رييس شورا توسط دبير شورا به‌عمل مى‌آيد. رسميت جلسات شوراي‌عالي موكول به حضور لااقل 8 نفر از اعضاء مى‌باشد. تصميمات شوراي‌عالي با رأى موافق حداقل 6 نفر از اعضاى حاضر در جلسه قطعى است.
ماده 21 – كليه امور ادارى شوراي‌عالي توسط دبيرخانه شورا كه زيرنظر رييس سازمان اداره مى‌گردد انجام خواهد شد كارمندان دبيرخانه شوراي‌عالي از ميان كاركنان سازمان توسط رييس سازمان انتخاب مى‌شوند.
شرح وظايف دبيرخانه شوراي‌عالي به پيشنهاد رييس سازمان به تصويب شوراي‌عالي خواهد رسيد.
فصل پنجم – مقررات اجراى برنامه‌هاى آموزشى
حفاظت و بهسازى محيط‌زيست
ماده 22 – سازمان به‌منظور تنوير و هدايت افكار عمومى در زمينه حفظ و بهسازى محيط‌زيست برنامه‌هاى آموزشى خاصى تنظيم و به مرحله اجرا خواهد گذاشت.
ماده 23 – سازمان ترتيبى اتخاذ خواهد نمود كه با همكارى مراجع ذي‌ربط در برنامه‌هاى درسى دوره‌هاى ابتدايى، راهنمايى، متوسطه و عالى مسائل مربوط به لزوم و نحوه حفظ و بهسازى محيط‌زيست گنجانيده شود.
ماده 24 – سازمان مى‌تواند با تصويب شوراي‌عالي و كسب اجازه از مراجع قانونى مربوط جهت آموزش، مؤسسات و آموزشگاه‌هاى خاصى در زمينه حفاظت و بهسازى محيط‌زيست داير نمايد.
ماده 25 – سازمان مى‌تواند درصورت درخواست سازمان‌ها و مؤسسات كشور اعم از دولتى و خصوصى در زمينه آموزش كاركنان آنها نسبت به تهيه و اجراى برنامه‌هاى آموزشى مربوط به مسائل حفاظت و بهسازى محيط‌زيست اقدام نمايد.
ماده 26 – به‌منظور جلب نيروى انسانى متخصص سازمان مى‌تواند به دانشجويان برجسته ايرانى كه در دانشگاه‌ها و مؤسسات عالى آموزش داخل يا خارج از كشور در رشته‌هاى مورد نياز سازمان به تحصيل اشتغال دارند باتوجه به قانون تأمين وسايل و امكانات تحصيل اطفال و جوانان ايرانى مصوب مردادماه 1353 و آيين‌نامه اجرايى آن سالانه تعدادى بورس تحصيلى اختصاص دهد.
فصل ششم – گارد محيط‌زيست
ماده 27 (اصلاحي 1375/3/9)- گارد محيط‌زيست متشكل است از محيط‌بان و محيط‌دار كه هر يك داراى درجات و علايم مشخصى مى‌باشند.
ماده 28 – گارد[ محيط‌زيست داراى لباس متحدالشكل و تجهيزات لازم مى‌باشد.
ماده 29 – نوع لباس و تجهيزات و علايم و نشان‌هاى تشويقى گارد محيط‌زيست توسط سازمان تعيين خواهد شد.
ماده 30 – كليه امور استخدامى گارد محيط‌زيست از قبيل تعيين درجات، شرايط ارتقاء و مقررات انضباطى در آيين‌نامه استخدامى سازمان تعيين خواهد شد.
ماده 31 – دستورالعمل خدمتى گارد محيط‌زيست توسط سازمان تهيه و به موقع اجرا گذارده خواهد شد.
ماده 32 – افراد گارد محيط‌زيست[ به سلاح مناسبى كه نوع آن با موافقت وزارت دفاع تعيين مى‌شود مجهز مى‌گردند.
ماده 33 – سازمان مكلف است دوره‌هاى آموزشى لازم براى مأموريتى كه بايد در گارد محيط‌زيست انجام وظيفه نمايند، دائر كند.
ماده 34 – درصورتي‌كه اجراى قسمت‌هايى از مقررات اين فصل مستلزم كسب موافقت ستاد مشترك ارتش جمهورى اسلامى ايران باشد، سازمان در اين زمينه اقدام خواهد كرد.
فصل هفتم – مقررات مربوط به باغ‌هاى وحش
و موزه ملى تاريخ طبيعى
ماده 35 – ايجاد باغ وحش در هر يك از نقاط كشور مستلزم تحصيل پروانه از سازمان مى‌باشد ضوابط و مقررات مربوط به باغ‌هاى وحش توسط سازمان تعيين خواهد شد صاحبان يا مسؤولان باغ‌هاى وحش موجود مكلف به دريافت پروانه و رعايت ضوابط و مقررات مربوط مى‌باشند.
ماده 36 – سازمان مى‌تواند براى ايجاد باغ وحش با شهردارى‌ها مشاركت و همكارى نمايد.
ماده 37 – سازمان نسبت به ايجاد موزه ملى تاريخ طبيعى ايران در تهران اقدام و درصورت لزوم شعبى نيز در نقاط مناسب كشور تأسيس خواهد نمود.
ماده 38 – به‌منظور تكميل موزه ملى تاريخ طبيعى ايران ضوابط زير در مورد جمع‌آورى و حفظ فسيلها و بقاياى جانوران و گياهان دوره‌هاى پيشين مقرر مى‌گردد.
الف – هر شخصى كه از وجود فسيلها و بقاياى جانوران و گياهان دوره‌هاى پيشين در هر نقطه از كشور مطلع يا آثارى از آنها كشف يا به‌دست آورد در قبال تحويل و ارايه آن به سازمان چنانچه از نظر علمى حائز اهميت باشد، جايزه متناسبى دريافت خواهد کرد.
ب – صدور فسيلها و بقاياى جانوران و گياهان دوره‌هاى پيشين از ايران تابع ضوابطى است كه سازمان و وزارت فرهنگ و هنر و سازمان زمين‌شناسى كشور تعيين مى‌نمايند.
ج – سازمان با رعايت مقررات مربوط به حفاظت آثار تاريخى و باستانى و حفظ حقوق اشخاص مجاز است به‌منظور كشف و گردآورى فسيلها و بقاياى جانوران و گياهان دوران پيشين هر يك از مناطق كشور را بررسى و حفارى و درصورت لزوم ضمن تعيين حدود و اعلام مراتب حفظ و نگهدارى نمايد.
ماده 39 – وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شركت‌هاى دولتى و وابسته به دولت درصورتي‌كه در اجراى وظايف و طرح‌هاى خود به مناطقى كه داراى آثارى از فسيلها و بقاياى جانوران و گياهان دوران پيشين باشند برخورد نمايند، مراتب را به سازمان اعلام و در مورد حفظ و جمع‌آورى اين‌گونه آثار كه داراى ارزش علمى باشند با سازمان همكارى و تشريك مساعى خواهند نمود.
ماده 40 – سازمان مجاز است به‌منظور تكميل موزه ملى تاريخ طبيعى ايران با مؤسسات مشابه خارجى و بين‌المللى در زمينه همكاري‌هاى علمى و فنى و مبادله فسيل و بقاياى جانوران و گياهان با تصويب شوراي‌عالي قراردادهاى لازم منعقد نمايد.
ماده 41 – وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتى و وابسته به دولت و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشى و موزه‌ها در مورد اجراى ضوابط مربوط به اين فصل با سازمان همكارى و تشريك مساعى خواهند نمود.
ماده 42 – سازمان، فسيلها و بقاياى جانوران و گياهان دوره‌هاى پيشين را كه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشى و علمى كشور جهت تحقيقات و بررسى‌هاى علمى نياز دارند درصورت امكان تأمين خواهد نمود.
فصل هشتم – بودجه و امور مالى سازمان
مواد 43 و 44 به‌موجب بند (8) آيين‌نامه اصلاحي 1374/1/30حذف شده‌اند.
ماده 45 – سازمان از لحاظ معاملات تابع قانون محاسبات عمومى و آيين‌نامه معاملاتى دولتى مى‌باشد.
فصل نهم – متفرقه
ماده 46 – اعطاء جايزه به اشخاص و مؤسساتى كه به‌نحوى از انحاء به حفاظت و بهسازى محيط‌زيست خدماتى كرده‌اند، تابع مقرراتى است كه به تصويب شوراي‌عالي مى‌رسد.
ماده 47 – سازمان دامپزشكى كشور در زمينه كنترل بيماري‌هاى واگير بين جانوران وحشى و اهلى و ساير امور مربوط به بهداشت حيوانات طبق ضوابطى كه توسط دو سازمان تنظيم مى‌شود همكاري‌هاى لازم را با سازمان معمول خواهد داشت.
ماده 48 – سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور ضوابط مذكور در ماده 47 را در مورد صدور پروانه تعليف مراعات و برحسب مورد در تنظيم و اجراء اين‌گونه ضوابط با سازمان همكارى خواهد نمود.
ماده 49 (الحاقي 1374/1/30)- از زمان تصويب اين اصلاحيه كليه مواد مغاير با آن در آيين‌نامه اجرايى قانون شكار و صيد مصوب 1346/10/9 لغو و آيين‌نامه اجرايى قانون حفاظت و بهسازى محيط‌زيست با اصلاحات به‌عمل آمده جايگزين آن مى‌شود.